Người dân nghĩ đến hình ảnh thân thương đó bởi ý nghĩa thiêng liêng: đó là không gian của cộng đồng. Sau cánh cửa làng là một cộng đồng sống có họ hàng làng xóm, sinh hoạt có hương ước quy củ.
Theo sử cũ, phố phường Thăng Long cũng có cổng bảo vệ. Các cổng ô cũng vậy. Khi một làng làm ăn khấm khá, công việc đầu tiên họ xây những đình, đền để tạ ơn vị thần đã phù hộ cho dân làng rồi tới tiếp sau là xây chùa để thoả mãn tâm linh cho người mộ đạo. Ngày nay cũng vẫn có nhiều người, nhiều dòng họ xây cổng làng. Cổng làng là một kiến trúc không theo một mẫu cố định. Có thể có hai làng ở sát nhau hoặc ở trong cùng một tổng, một xã nhưng cổng làng hoàn toàn khác nhau về thời gian. Chùm ảnh của Trần Việt Đức giới thiệu hình ảnh một số cổng làng, cổng ô ở Hà Nội vào năm 2009.
Cổng làng cũ Đông Ngạc, ngoại thành Hà Nội
Cổng mới xây năm 1930 nằm giữa “phố làng” ở Đông Ngạc, ngoại thành Hà Nội
Cổng làng Yên Thái chung sống yên lành với “kiến trúc làng đương đại”
Ô Quan Chưởng, một di tích được xếp hạng ở Hà Nội
Cửa tả môn trong hệ thống cổng làng ở An Trai
Cổng làng Thượng Thuỵ, Hà Nội
Tạp chí Kiến Trúc & Đời Sống, số 44-45