Thường thấy hình ảnh búp bê gỗ đậm chất Nga bên những căn nhà gỗ của làng Nga kiều. Đặt ở trung tâm Alexandrowka là căn nhà của ban quản lý làng
Nơi đó là một trong mười ba căn nhà gỗ của làng Nga kiều Alexandrowka giữa lòng nước Đức. Nơi đó, cách Berlin 24km về phía tây nam, là một trong những điểm đến không thể bỏ qua với bất kỳ khách du lịch nào đến thành phố Postdam. Nơi đó, vào năm 1999, đã được UNESCO công nhận là di sản văn hoá thế giới…
Dành tặng Nga hoàng
Dòng chữ trên tảng đá nhỏ đặt khiêm tốn bên một hàng dậu ở Alexandrowka từ năm 2003 giới thiệu ngắn gọn: “Khu kiều dân Alexandrowka được xây dựng theo chiếu chỉ của vua Friedrich Wilheim III (1770 – 1840) từ ngày 10.4.1826 để tưởng nhớ bạn của Người – Nga hoàng Alexander I, và ghi dấu chiến thắng trước Napoleon”. Có vẻ là lời giải thích với đời sau về sự tồn tại của làng Nga ở một thành phố Đức, hơn là lời giới thiệu du lịch, nên dòng chữ chỉ được khắc bằng tiếng Đức.
Bảo tàng Alexandrowka đặt tại căn nhà số 2 ở làng Nga kiều kể lại chi tiết hơn câu chuyện của hai trăm năm trước: Hơn 1.000 binh lính Nga bị quân Phổ bắt làm tù binh vào năm 1812, mà chỉ còn 62 người khoẻ mạnh khi đến Potsdam. Vua Phổ Wilheim III không giam cầm họ nữa, mà tổ chức thành dàn đồng ca Nga phục vụ trong trung đoàn vệ binh đệ nhất của vương quốc Phổ. Ngày Phổ trở thành đồng minh, Alexander I kêu gọi dàn đồng ca ở lại Potsdam tiếp tục phục vụ nước Phổ như một cách thể hiện tình hữu nghị. Năm 1826, Wilheim III xây dựng làng Alexandrowka cho 12 người lính Nga còn ở lại Potsdam. Công trình được công bố là để tưởng nhớ một năm ngày mất của Nga hoàng.
Những mái nhà viền đăng ten
Kiến trúc sư người Nga Vasily P. Stasov đã chọn kiểu nhà nông trang của làng Glosovo, gần thành phố St. Petersburg của Nga cho những căn nhà gỗ giữa Potsdam. Đó là những căn nhà dựng lên từ thân cây còn nguyên súc tròn gối theo khớp mà thành kết cấu vững chãi như lôcốt pháo đài. Ở Glosovo, những mái tranh ấp ủ hơi ấm cuộc sống sẽ phủ xuống, biến cấu trúc kiên cố ấy thành những căn nhà. Còn ở Alexandrowka, mái đá phiến kiểu Đức được lợp lên thẫm màu và trầm mặc. Nhưng những tấm gỗ lộng khéo léo viền như đăng ten quanh mái đá đã giữ được cái vẻ hiền hoà vốn có của nhà Nga. Trong một lối sắp xếp đối xứng và tiếp nối, những khuôn hình đơn giản đã mang đến nét xinh xắn và duyên dáng cả trên các hàng rào, và những ban công.
Từ đó, 12 người lính Nga – giờ là những nghệ sĩ – sống bình yên trong 12 căn nhà bố trí đối xứng nhau giữa khuôn viên hình oval đầy cỏ hoa. Họ điểm xuyết thêm chất Nga bằng những khung cửa che rèm đăng ten, những chậu hoa lúng liếng trên từng bậu cửa sổ, những con búp bê rơm và những món đồ chơi ngộ nghĩnh treo đâu đó trên lối vào. Và họ để lại trên mặt trước căn nhà những cái tên Nga, là Fegor Fokin, là Nicol Jablokoff, là Alexandra Anisimoff…
Căn nhà gỗ thứ 13 đặt bên ngã tư trung tâm của Alexandrowka là nơi của ban quản lý làng. Ở đó, du khách thường ghé vào nhấm nháp trà rót ra từ cái ấm kiểu Nga tròn trĩnh, xinh xinh, và nhìn ra cửa số, ngắm nghía một cái giếng gắn bơm tay là lạ rồi nghe kể câu chuyện về cách ngày xưa dân làng đi lấy nước ngày ngày.
Khu vườn có con bò ăn cỏ
Chính người làm vườn nổi tiếng xứ Phổ Peter Joseph Lénne đã thiết kế khuôn viên cây xanh cho Alexandrowka. Trong khu đất hình oval như một trường đua ngựa La Mã, Lénne khéo léo tạo những mảnh vườn vừa đáp ứng nhu cầu thư giãn, vừa phục vụ một mục tiêu thiết thực: trồng thử nghiệm những giống cây ăn quả mới đáp ứng nhu cầu cuộc cải cách nông nghiệp do vua Phổ đề ra. Nên sau những căn nhà, sau những hàng cây, hàng dậu xén ngay ngắn như hoa viên, các mảnh vườn mở rộng ra, xanh tốt rau củ và cây ăn quả. Và trong bãi cỏ rộng thênh thênh của mỗi nhà luôn thấy nhẩn nha một con bò gặm cỏ.
Người lính – nghệ sĩ Nga cuối cùng tạ thế ở Alexandrowka năm 1861. Thời gian và biến cố lịch sử đã đưa đẩy các thế hệ người Nga sau này rời khỏi những khu vườn bình yên. Dẫu thế, vẫn còn lại ở đây một gia đình gốc Nga, hậu duệ của nghệ sĩ Grigorieff thuộc trung đoàn vệ binh đệ nhất. Họ, và những người dọn đến đây sau ngày nước Đức thống nhất, cùng các kiến trúc sư, các nhà bảo tồn đã chung sức bảo tồn những khu vườn và mái nhà viền đăng ten.
Uốn theo hàng cây cao bao quanh Alexandrowka, đường Am Schragen như ranh giới phân cách giữa không gian Nga và không gian Đức, giữa nông trang trải rộng và những tầng cao thị tứ. Bên kia đường những căn nhà tường vôi, mái ngói cũng được xây đâu đó giữa thế kỷ 19 nối nhau tăm tắp. Một thời kiêu hãnh nhìn xuống những mái nhà nông trang, những tầng nhà vôi đỏ vôi vàng nay có ghen tị không, khi ngày ngày du khách bước qua đây, háo hức sang bên kia đường để đến với làng Nga?
Những tấm gỗ lộng duyên dáng như đăng ten viền quanh mái nhà, ban công và hàng rào
Mái đá phiến được lợp thay cho mái lá
Rèm đăng ten và những hình trang trí điểm xuyết thêm chất Nga lên ô cửa sổ
Cái giếng gắn bơm tay đặt ở trung tâm làng, đối điện nhà của ban quản lý
Theo TC Kiến Trúc & Đời Sống số 52